|
یادداشت های روزانه (96)
اول اسلام ذكر است و آخر اسلام هم ذكر است
خداوند تبارک و تعالی در قرآن کریم می فرماید : «انّ الصلاة تنهى عن
الفحشاء و المنكر و لذكر الله اكبر» (1) یعنی همانا نماز از گناهان و منكرات باز مى
دارد، و ذكر خدا بزرگتر است.
در باره اینکه ذکر الله ( اکبر ) و بالاتر و افضل از نماز است تعبیر های گوناگونی
در کلام بزرگان وجود دارد بعضی معتقدند که : نماز انسان را از فحشاء و منکر ظاهری
باز می دارد اما ذکر الله از فحشاء و منکر ظاهری و باطنی هر دو باز می دارد و در
دلیل اکبر بودن ذکر نسبت به نماز از این راه استدلال کرده اند.
از لسان ابن عباس رحمه الله علیه منقول است که بیان داشته است : که یادکردن خدا از
شما ، بزرگتر است از یاد کردن شما از او بدلیل اینکه یاد کردن شما از او از یادکردن
او نسبت به شما سرچشمه می گیرد و یاد او از شما قبل از یاد شما از اوست و یاد او از
شما بزرگتر از یاد شما از اوست لذا فرمود : ( و همانا یاد کردن خدا (ازشما) بزرگتر
است).
وقتی که ما ذکر الهی داریم در مقابل ذکر او همانند: كالغبار تحت الامطار ، و
كالانهار فِى جنب لجج البحار. مانند غبار زير باران ها، و نهرهايى در جنب موج هاى
خروشان درياهاست
بعضی از اولیاء الهی ذكر را عبادت و در زمره توحید قلمداد کرده اند و چنین بیان
داشته اند: که ذکر اصلی از اصول دين است و نماز فرع و شاخه از ذکر است، پس ذكر اكبر
باشد، زيرا كه او اول كلمه اى است كه انسان را از كفر نجات مى دهد، و آخر كلمه اى
است كه انسان را از زندان تن نجات مى بخشد. پس اول اسلام ذكر است و آخر اسلام هم
ذكر است . و بعضى گفته اند كه : ذكر اكبر است زيرا همه اشياء به ذكر خدا مشغول اند
كه در قرآن می فرماید : و اءنْ من شى ء الا يسبح بحمده (2) (هيچ چيز نيست مگر اين
كه به حمد پروردگارش تسبيح گوست)).
بعضی از عارفان كه اهل معرفتند گفته اند: هر نفسى كه فرو مى رود هو است و
چون بر مى آيد حى است . پس مجموع اشياء در ذكر است و از اين جهت مى تواند
كه اكبر باشد. و پيغمبر صلى الله عليه و آله و سلم فرموده اند كه : موسى عليه
السلام گفت : خداوندا چگونه است معرفت ؟ بياموز مرا. خطاب به او شد كه بگو: لا اله
الا الله و شهادت بده به اين معنى . پس گفت : يا رب چه شد نماز؟ فرمود: بگو: لا اله
الا الله ، و اين چنين خواهند گفت اين كلمه را بندگان من تا روز قيامت . و هر كه
بگويد اين كلمه را، اگر بگذارند آسمان ها و زمين ها را در يك پله ترازو، و بگذارند
لا اله الا الله را در پله ديگر ترازو، هر آينه زياد مى آيد بر آن ها لا اله الا
الله . (3)
پیامبر صلى الله عليه و آله و سلم : افضل الذكر لا اله الا الله ، و افضل الدعاء
الحمدلله . (4) و از پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم روايت است كه : برترين ذكرها
لا اله الا الله و برترين دعاها الحمدلله است . و ديگر آن كه : اهل بهشت مكلف به
نماز نيستند و لكن همه در ذكر خدايند. وجه ديگر آن كه : خداى تعالى فرموده است :
انا جليس من ذكرنى (5) یعنی من همنشين كسى هستم كه مرا ياد كند ، و فرموده است :
الا بذكر الله تطمئن القلوب (6) یعنی آگاه باشيد كه دلها با ياد خدا آرامش پيدا مى
كند. مطلب دیگر اینکه : هيچ عبادتى نيست كه ذكر در او داخل نباشد هم در صورت و هم
در معنى ، پس به اين وجه مى تواند كه ذكر اكبر باشد.
* * *
1. سوره عنكبوت ، آیه 45
2. سوره اسراء ، آیه 44
3. كنز العمال ج 1،ص 441، با اندكى تفاوت
4. سنن ابن ماجه ج 2،ص 1249
5. كافى ج 2،ص 496
6. سوره رعد ، آیه 28
از یادداشت های روزانه، ژوئن ۲۰۱۱
|
