یادداشت های روزانه (90)

همه وقایع و حوادث در این جهان هستی , تابع قانون علیت هستند.

 سالی که گذشت سال سختی در جامعه انسانی بود حوادث طبیعی مانند زلزله هایتی - آتشفشان ایسلند - سیل پاکستان و استرالیا - لکه نفتی خلیج مکزیک - زلزله ژاپن و کشتار بی گناهان در جهان و...
در میان حوادث مذکور در پایان سال شمسی با زلزله ژاپن مواجه بودیم که کشتار زیادی را بدنبال داشت با عنایت به کم شدن فواصل زلزله های اخیر و هولناک درجهان برای بسیاری از انسانها این سوال پیش می آید که آیا این بلای بزرگ در جامعه انسانی به دلیل غضب الهی است یا بعنوان یک جریان طبیعی بر روی کره زمین ساری و جاری است؟
مقدمه ای که باید به آن توجه کرد این است که همه وقایع و حوادث در این جهان هستی , تابع قانون علیت هستند  یعنی اینکه برای ظهور و وقوع هر پدیده یا حادثه ای , علتی وجود دارد و انسان به طور غریزی , بدنبال دلیل آن است و با مشاهده هرپدیده , به دنبال علت وقوع آن می گردد. همینطور با مشاهده ظهور یک علت , ظهور و حدوث معلول را پیش بینی می کنند. برای مثال , انسان با شنیدن یک صدای بلند , به طرف صدا برگشته و بدنبال علت ایجاد آن صدا می گردد. همینطور انسان با مشاهده ابرهای تیره در آسمان , بارش باران را پیش بینی می کند. مجموعه این امور , حاکی از آنست که انسان , به طور فطری به اصل علیت قائل بوده و وقوع هر پدیده ای را معلول علتی می داند. دانشمندان زمین شناسی , علت زلزله را فعل و انفعالات درونی زمین می دانند که با ایجاد حرکت در صفحات پوسته زمین , موجب ایجاد لرزش در سطح زمین می گردد. به این ترتیب , قوانینی طبیعی پیدا می شوند که می توانند وقوع پدیده های مختلف را توجیه کنند. طبق یکی از این قوانین , در منطقه ای که گسل قرار دارد , همیشه امکان بروز زلزله وجود دارد و به این شکل زلزله امری طبیعی خواهد بود.
اما در تعالیم الهی , مکررا به پدیده هایی چون زلزله , طوفان و سیل , صاعقه و... اشاره شده است که در نتیجه نافرمانی مردم از احکام دین خداوند و در نتیجه غضب و انتقام الهی بوده است . برای مثال حوادثی که بر اقوام پیامبران خدا (صلوات الله علیهم اجمعین ) مانند قوم نوح (ع ) , قوم صالح (ع ) , قوم هود(ع ) ,قوم لوط (ع ) , قوم موسی (ع ) و...نازل گشته است و در قرآن نیز صریحا به آنها اشاره شده است توجه به این نکته نیز لازم است که لزوما هر کس که در نتیجه حادثه ای کشته یا زخمی می شود , مورد عذاب خداوند نبوده و شاید این حادثه اساسا مایه رحمت برای او باشد; چرا که خداوند , تنها عالم به همه حقایق است و ممکن است رحمت او برای یک نفر , کشته شدن در اثر یک حادثه طبیعی باشد. ما با جهان بینی خود حوادث را تفسیر می کنیم در صورتی که عمر کوتاه ممکن است خیر ورحمت برای او باشد و برای گنهکار مجازاتی باشد.
در آیه 96 سوره مبارکه اعراف آمده است :,«وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُری‏ آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیْهِمْ بَرَكاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ وَ لكِنْ كَذَّبُوا فَأَخَذْناهُمْ بِما كانُوا یَكْسِبُونَ » اگر همه مردم , با ایمان و پرهیزکار گردند و به طاعت الهی همت گمارند , رحمت الهی بر آنان نازل می شود و اگر از طاعت حق روی گردان شوند و به اعمال زشت و ناپسند و نافرمانی خدا مشغول شوند , عذاب و غضب الهی بر آنها نازل می گردد , و برکت یا غضب خداوند هم برای تمام اقوام به یک شکل نخواهد بود; شاید حوادثی مثل زلزله , سیل و... برای قومی رحمت الهی باشند , در حالی که انسانها درک نمی کنند ـ « وعسی ان تکرهوا شیئا و هوخیرلکم » بقره۲۱۶ , « چه بسیار اموری که از آنان کراهت دارید و حال آنکه برای شما خیر هستند » ـ و غضب خدا نیز برای قومی در قالب بهره مندی آنان از بازیچه دنیا و زیبائی های آن و عمر بیشتر آنان , و در نتیجه ارتکاب معاصی بیشتر باشد ـ « و عسی ان تحبوا شیئا و هوشرلکم » , « چه بسیارند اموری که آنها را دوست می دارید و حال آنکه برای شما شر هستند » ـ چندان که بهره مندی از متاع دنیا و طول عمر , برای بسیاری مایه گناه و ضلالت بیشتر و کسب عذاب و عقاب افزونتر خواهد بود.
در قرآن کریم نیز در آیه ۱۵۵ از سوره مبارکه اعراف می خوانیم :...قَالَ رَبِّ لَوْ شِئْتَ أَهْلَكْتَهُم مِّن قَبْلُ وَإِيَّايَ أَتُهْلِكُنَا بِمَا فَعَلَ السُّفَهَاء مِنَّا إِنْ هِيَ إِلاَّ فِتْنَتُكَ تُضِلُّ بِهَا مَن تَشَاء وَتَهْدِي مَن تَشَاء أَنتَ وَلِيُّنَا فَاغْفِرْ لَنَا وَارْحَمْنَا وَأَنتَ خَيْرُ الْغَافِرِينَ  « ... پس چون صاعقه آنان را در گرفت موسی (ع ) گفت : پروردگارا اگر می خواستی که همه آنان و مرا نیز هلاک کنی می کردی ; آیا ما را به فعل سفیهان ما هلاک خواهی کرد این کار جز امتحان تو نیست و در این امتحان هر که را خواهی گمراه و هر که را خواهی هدایت می کنی ; تو مولا و سرپرست مایی پس بر ما ببخش و ترحم کن که تو بهترین آمرزندگانی . » درآیه « 94 » همین سوره می خوانیم :وَمَا أَرْسَلْنَا فِي قَرْيَةٍ مِّن نَّبِيٍّ إِلاَّ أَخَذْنَا أَهْلَهَا بِالْبَأْسَاء وَالضَّرَّاء لَعَلَّهُمْ يَضَّرَّعُونَ  و در هيچ شهرى پيامبرى نفرستاديم مگر آنكه مردمش را به سختى و رنج دچار كرديم تا مگر به زارى درآيند
ثُمَّ بَدَّلْنَا مَكَانَ السَّيِّئَةِ الْحَسَنَةَ حَتَّى عَفَواْ وَّقَالُواْ قَدْ مَسَّ آبَاءنَا الضَّرَّاء وَالسَّرَّاء فَأَخَذْنَاهُم بَغْتَةً وَهُمْ لاَ يَشْعُرُونَ ﴿۹۵﴾ آنگاه به جاى بدى [=بلا] نيكى [=نعمت] قرار داديم تا انبوه شدند و گفتند پدران ما را [هم مسلما به حكم طبيعت] رنج و راحت مى ‏رسيده است پس در حالى كه بى خبر بودند بناگاه [گريبان] آنان را گرفتيم
اگر مردم با نزول بلایای آسمانی , به سمت خداوند بازگشته و به درگاه او تضرع نمودند , بلا و محنت بر آنها به خوشی و آسانی تبدیل می شود و اگر از عذاب خداوند غافل گشتند (و به کارهای ناپسند روی آوردند) , مورد عقاب خداوند قرار خواهند گرفت .
از مجموع مطالب فوق , این نتیجه به دست می آید که وقوع حوادثی مثل سیل , زلزله و... هم می توانند ناشی از عذاب خداوند باشند و هم رحمت او و هم حتی جمع این دو , به صورتی که برای عده ای رحمت و برای عده ای غضب و عذاب باشد. لذا اولا نباید با اتکا به علوم تجربی و طبیعی انگاشتن این پدیده ها  از وجه غیرمادی این پدیده ها و عذاب خداوند و طاعت او غافل ماند و ثانیا نباید با فوق طبیعی دانستن این پدیده ها , در شناخت علمی و طبیعی آنها و تلاش برای پیش بینی , و مقابله با خطرات آنها سستی و کوتاهی کرد.

از یادداشت های روزانه، مارس ۲۰۱۱