یادداشت های روزانه (173)

وادی عقل نزدیکترین مخلوق به حضرت حق است

انسان ازعالم ذر، وگذر از آن عالم پر رمز و راز و تنزل در عوالم بعدی و مخلوق در دنیا و بعد آن دارای حرکت تکاملی است . این حرکت تکاملی درموقع مرگ متوقف نمی شود بنابراین در عالم آخرت هم این تکامل استمرار دارد ، اما نوعش از نوع تکامل در دنیا نیست . در تکامل های دنیوی استعداد به فعلیت می رسد ، بالقوه ها بالفعل می شوند ، اما در عالم آخرت بالقوه ای نیست که به فعلیت برسد ، آنچه در عالم آخرت است صرف فعلیت است . پس بنابراین یکی از مباحث قابل توجه مربوط به مباحث آخرت تکامل است . وقتی که مباحث تکامل مطرح می شود اذهان ما بدلیل خو گرفتن و آشنایی با دنیا نوع تکامل دنیوی را مد نظر قرار می دهند و تصور می شود که همان حرکت جوهر و استکمال نفس است در صورتی که اینگونه نیست . اهل فن معتقدند که در آخرت تکامل با کنار رفتن پرده ها و بر طرف شدن حجب محقق می شود و هر چه جلوتر می رود حجاب های بیشتری برداشته می شود و و ظهور و بروز اعمال آشکار تر می شود . یعنی محصولات کشت شده دنیا در امتداد آخرت جلوه بیشتری پیدا می کنند . اینگونه نیست که انسان با اعمال انجام داده در دنیا کسب کمال بیشتری در طول مسیر آخرت کند و بر سود اعمال در مسیر آخرت افزوده شود ، بلکه عمق اعمال جلوه گرتر می شوند و باطن عمیق ترعمل دنیوی هویداتر می شود و این روند ادامه دارد تا قیامت . اما درباره خود قیامت بیشتر متکلمان و مفسران سکوت اختیار کرده اند .
آنهایی که اظهار نظر کرده اند دو دسته اند :
گروه اول که قائل به «تکامل بعد از صحنه قیامت» هستند معتقدند که : روح بی نهایت و مطلق طلب انسانی حد یقف نداردو این باعث می شود حیات قیامت او متوقف نشود و درزیبایی های قیامت تکامل پیدا کند . آنان در این راستا احادیثی و آیاتی را که زیبایی های قیامت را به تصویر می کشد به عنوان تقویت نظر خود بیان می د ارند مثل این حدیث : امام صادق (ع) فرمود: «خداوند بهشتى آفریده که هیچ چشمى ندیده و هیچ مخلوقى از آن آگاه نیست. خداوند هر صبحگاه آن را مى گشاید و مى گوید: بوى خوشت را افزون کن و نسیمت را بیفزا».بحرانى سيد هاشم‏، البرهان فى تفسير القرآن‏ ، بنياد بعثت‏ ، تهران‏، 1416 ه ق‏ ، ج4 ،ص 394
در روايتي آمده است:«سوگند به خدايي كه قرآن را بر محمد نازل كرد! اهل بهشت پيوسته بر جمال و زيبايي شان افزوده مي شود، همچنان كه در دنيا بر پيري و فرتوتي آنان افزوده مي شد».علامه مجلسى، بحار الأنوار، مؤسسة الوفاء بيروت، 1404 ه ق، ج8، ص199
نکته دیگری که در استدلال هایشان وجود دارد این است که : آخرت محدودیت ها از انسان بهشتی برداشته می شود و سرآغاز زندگی سراسر کمال و خوشی است . تکامل و رشد در ابعاد گوناگون در آن وجود دارد چون میل به تعالی و تکامل روحی و معرفتی و.... به طور نامحدود برای بشر در آن جهان اقتضا مي كند که چنین تکاملی باشد .
نکته دیگری که درفرمایشات آنهاست این است وقتی که در بهشت هم ذات و صفات خدا بی نهایت است، بدون شک جلوه های او نیز بی پایان است. هر روز لطف و عنایت تازه ای و هر دم رحمت جدیدی از آن خزانه غیب به بهشتیان می رسد، به گونه¬ای که اصلاً تکراری در آن نیست جلوه جدیدی از زیبایی های منظرقبلی را به انسان نشان می دهدالبته این حقیقت را نباید از یاد برد که واقعیت بهشت و نعمت های آن برتر از درک ما بوده، مقایسه آن با دنیای مادی به خاطرآشنایی ما با این دنیاست ،در حالی که تفاوت آن ها را جز خدا نمی داند. در قرآن فرمود : لَهُمْ ما یَشاؤُنَ فِیها ولدینا مزید » (ق/ 35 ) «[در بهشت‏] براى آنان است هرآنچه بخواهند و نزد ماست بیش از آن »
نکته دیگری که می گویند این است که :سیر تکاملی، تا ابدیّت ادامه خواهد داشت. چرا که مقصد، «الی الله» است. دقّت فرمایید! مقصد، «خدا» نیست، بلکه «بسوی خدا» بودن است. چون رسیدن به خدای نامحدود، معنی ندارد. لذا اهل بهشت دائماً در حال تکامل وجودی خواهند بود؛ و تمام نعمات بهشتی، موجب تکامل می شوند. پس تا ابدیّت، حرکت تکاملی ادامه خواهد یافت. لذا پایانی نیست تا پرسیده شود:« وقتی به پایان رسیدیم، بعد چه می شود؟»
در مفابل، گروه دوم تکامل را منتفی دانسته اند و شروع قیامت را فقط در یافت جزا و پاداش کامل می دانند استنادات این گروه هم مثل گروه قبل روایات و آیات متعدد است مثل این روایت از امام علی علیه السلام میفرماید:«اَلیوم عملٌ و لا حساب و غداً حساب و لا عمل»؛نهج البلاغه، خ 42 امروز(تا زمانی که در دنیا هستید) روز عمل و تلاش است نه روز حسابرسی به اعمال، و فردای قیامت روز حسابرسی است نه روز عمل. اینها معتقدند «تکامل معلول عمل صالح است»، وقتی در آخرت پرونده اعمال بسته شود دیگر دلیلی برای تکامل نیست . شهید مطهری می فرماید :
شواهد مطرح شده، برای اثبات ادعای تکامل در بهشت کفایت نمیکند. حضور انسان در قیامت، به منزله میوهای است که از درخت جدا شده و استمرار تکامل، امکان ندارد. (شهید مطهری، مجموعه آثار، ج 22، ص 121)
ما معتقدیدم که درک شرایط حاکم بر قیامت با دیدنی های دنیوی ما کار آسانی نیست - اتوبان قیامت از درون جان ماست و قیامت خروج از خیال کامل و ورود به صحنه کمال عقلانیت است از آنجا که عقل بی کران و بی نهایت است آخر الامر هم بی انتهاست چون وادی عقل است . برزخ به دلیل بین دنیا و آخرت بودن اتصالاتش به طور کامل با دنیا قطع نیست اما آخرت خروج کامل از اتصاف به دنیاست به همین دلیل می گوییم وادی عقل نزدیکترین مخلوق به حضرت حق است و حق هم بی کران و اول مخلوق او هم ....

از یادداشت های روزانه، ژوئیه ۲۰۱۵