برپایه روایات، برپا داشتن عزا برای سالار شهیدان و یارانش، مرثیه‌سرایی برای آنان و گریه بر مصائبی که بر ایشان گذشته است، به ویژه در دهه اول محرم و مخصوصا در روز عاشورا مورد تاکید اهل بیت علیه السلام بوده است.

عزاداری برای سیدالشهداء علیه السلام در حقیقت اظهار محبت به خاندان پیامبر خدا(ص) است که قرآن ،‌مودّت آن‌ها را واجب کرده است :« قل لا اسئلکم علیه اجرا الا الموده فی القربی» (شورا آیه ۲۳)

در حقیقت عزاداری برای امام حسین علیه السلام اظهار همدردی در بزرگترین مصائبی است که برای اهل بیت علیه السلام و در واقع برای اسلام پیش آمده است شیخ صدوق، از امام صادق علیه السلام روایت کرده که فرمود: «رحم الله شیعتنا! شیعتنا و الله هم المومنون! فقد و الله شرکونا فی المصیبه بطول الحزن و الحسرة، خداوند، شیعیان ما را رحمت کند آنان به خدا سوگند حقیقتا مؤمنند به خدا سوگند آنان در اندوه و حسرتی مدام در عزای ما سهیم اند.» (ثواب اعمال ص ۲۵۷ ج ۳)

و در روایات دیگری از ایشان نقل شده که فرمود: «و ارحم تلک الاعین التی جرت دموعها رحمه لنا و ارحم تلک القلوب التی جزعت و احترقت لنا ، و ارحم الصرحة التی کانت لنا ، و بر آن چشم‌هایی که از سر دل سوزی بر ما اشک‌هایشان روان شده رحم کن و بر آن دل‌هایی که برای ما بی تاب شده و آتش گرفته‌اند رحم نما، و بر شیون‌هایی که برای ما بلند گرییدند رحم آور.» (الکافی ج ۴ ص۵۸۲ ج ۱۱)

عزاداری برای سیدالشهداء علیه السلام یکی از بزرگترین مصادیق بزرگداشت شعائر الهی و نشانه پروامندی دل‌هاست. یقیناً یکی از مهم‌ترین امتیازات جامعه شیعه، برخورداری از چشمه پر فیض نورانیت و معنویت عاشور است این چشمه جوشان از نخستین روزی که موضوع یاد کرد مصیبت سیدالشهداء علیه السلام و یارانش مطرح شد جریان یافت و تا امروزه همچنان جاری است و پس از این هم ادامه خواهد داشت.

تأمل در توصیه اهل بیت علیهم السلام بر برپا داشتن مجالس عزا برای شهدای کربلا و زنده نگاه داشتن خاطره عاشورا تشویق آنان به سرودن شعر درباره این فاجعه بزرگ تاریخ اسلام بشارت به پاداش‌های بزرگ در گریستن بر این مصیبت بزرگ و گرایاندن دیگران، تأکید بر اهمیت عزاداری در دهه اول محرم، خصوصا در روز عاشورا به روشنی بیانگر این حقیقت است که عزاداری برای سیدالشهداء علیه السلام هدف بزرگی را دنبال می‌کند که تا آن هدف تحقق نیافته است سنت عزاداری در میان پیروان اهل بیت علیهم السلام باید تداوم یابد.

بنابراین مساله مهم این است که: هدف و ضرورت تداوم عزاداری برای سیدالشهداء علیه السلام چه بوده است؟

به نظر می‌رسد که شناخت دلایل عزاداری برای امام حسین علیه السلام نخستین گام در راه تامین اهداف بلند این سنت مهم و سرنوشت ساز پیروان اهل بیت علیه السلام است زیرا عزاداری بدون معرفت نه تنها ارزشی ندارد بلکه چه بسا به زیان اهداف اصلی این حرکت این ارزشمند نیز باشد. بر پایه روایتی در رهنمودهای امام علی علیه السلام به کمیل چنین آمده است: «ما من حرکة الا و انت محتاج فیها الی معرفة، هیچ رفتار و حرکتی نیست، مگر این که تو در آن به شناخت نیازمندی »(تحف العقول ص ۱۷۱)

ممکن است در پاسخ سوال علت چرایی عزاداری بر امام حسین علیه السلام و یارانش گفته شود که مطابق نص صریح و روشن قرآن محبت خاندان پیامبر(ص) واجب است بنابراین می‌توان گفت: حکمت گریه بر امام حسین علیه السلام و اقامه عزا برای مصائب ایشان اظهار ارادت به پیامبر(ص) و اهل بیت آن بزرگوار است.

بی تردید اظهار محبت نسبت به خاندان پیامبر(ص) از طریق سوگواری برای سالار شهیدان همانطور که اشاره شده پسندیده و در جهت بزرگداشت شعائر الهی است لیکن تأمل در روایاتی که توصیه و تاکید بر تداوم اقامه ماتم بر سید الشهداء علیه السلام دارند ایجاب می‌کند عزاداری برای ایشان دلیلی بسیار فراتر از اظهار محبت به اهل بیت علیه السلام داشته باشد بلکه از نگاه سید بن طاووس،‌اگر لزوم پیروی از فرمان قرآن و سنت نیز نبود، اظهار محبت نسبت به اهل بیت علیهم السلام ایجاب می‌کرد که به دلیل منزلت بالایی که امام حسین علیه السلام و یارانش به واسطه شهادت بدان دست یافتند اظهار مسرت و شادمانی کنیم و می نویسد: اگر نبود که پوشیدن لباس سوگواری و مصیبت به خاطر از میان رفتن نشانه های هدایت و تأسیس پایه های گمراهی و تاسف بر سعادتی که از دست دادیم و افسوس بر چنین شهادتی پیروی کردن از فرمان قرآن و سنت است ما در برابر آن نعمت بزرگ لباس شادی و خوشحالی می‌پوشیدیم و چون در بی تابی و سوگواری خشنودی صاحب روز معاد نیز هست و نیکان در آن غرضی دارند، ما لباس عزا پوشیدم و همواره اشک ریختیم و به چشمهایمان گفتیم :«همواره بگرید و به دل هایمان گفتیم: «همانند زنان جوان از دست داده ماتم بگیرید» (اللهوف ص ۸۳)

بنا بر این باید دید حکمت آن همه تاکید بر عزاداری و گریه برای اباعبدالله علیه السلام چیست؟ حکمت شهادت او هر چه باشد حکمت عزاداری برای او نیز هست اصلی ترین علت قیام و شهادت امام حسین علیه السلام مبارزه با نادانی است بر پایه آن چه که بسیاری از منابع معتبر در این باره از امام صادق علیه السلام گزارش کرده اند ایشان در دعایش به درگاه خدا می‌گوید و بذل مهجته فیک لیستنفذ عبادک من الجهاله و خیره الضلالة و خونش را به خاطر تو بذل کرد تا بندگانت را از نادانی و سرگردانی و گمراهی بیرون آورد (تذهیب الاحکام ج ۶ ص ۱۱۳ج۲۰۱)

همه آن چه که در تبیین هدف قیام و حکمت شهادت امام حسین علیه السلام بیان می‌شود در تعبیر «جهل زدایی» خلاصه شده است، جهل زدایی نه تنها هدف قیام سیدالشهداء علیه السلام بلکه هدف بعثت خاتم‌الانبیا(ص) و نزول قرآن است «کتب انزلناه الیک لتخرج الناس من الظلمات الی النور، کتابی است که آن را به سوی تو فرو فرستاده‌ایم تا مردم را از تاریکی‌ها به سوی روشنایی بیرون آوری» (ابراهیم آیه ۲)

هدف از بعثت پیامبران پیشین نیز جهل زدایی بوده است «و لقد ارسلنا موسی بنایتنا ان اخرج قومک من الظلمات الی نور، ما موسی را به آیات خود فرو فرستادیم و به او دستور دادیم که قومت را از تاریکی‌ها به سوی نور بیرون بیاور.» (ابراهیم آیه ۵)

در حقیقت جهل ریشه همه مصائب و مفاسد جامعه بشر است بر این اساس اصلی ترین کار انبیاء و اولیای الهی ریشه کردن بیماری جهل در جامعه است زیرا تا این بیماری علاج نگردد نمی‌توان انتظار داشت که ارزش‌های دینی بر جامعه حاکم گردد.