موذن زاده اردبيلي زندگي‌اش را اينگونه توصيف كرده بود:
من سال 1304 در اردبيل به دنبال آمدم، در آن دوران ما
عوض دبيرستان مكتب مي‌رفتيم. همه هم متدين بودند. خانواده‌ها در دوره‌ي ما در
ابتداي امر بچه‌ها را با قرآن مانوس مي‌كردند. ما هم پس از طي اين مرحله به
مدرسه حاج ابراهيم آمديم. طلبه بوديم به اصطلاح امروز، ولي در حين طلبگي، اين
اذان با ما همراه بود. صبح و ظهر و عصر و شب در مسجد و اماكن مذهبي هر روز اذان
مي‌خوانديم، تا اينكه يك شب كه پدرم در خيابان ايران اردبيل ساكن شد. او عادت
داشت هركجا كه ميهماني هم برود صبح پشت بام رفته و اذان بگويد، صبح آن روزي كه
پدرم اذان گفت: امام جمعه‌ي اردبيل گفته بود كه من صداي ملكوتي مي‌شنوم، ببينيد
اين صدا از كجا مي‌آيد. آن‌ها همه خانه‌ها را گشته بودند تا اينكه صاحب خانه‌ي
ما گفته بود شيخ عبدالكريم اردبيلي اينجا آمده و اوست كه اذان گفته است. ما را
خواستند و آوردند در مسجد و در داخل مسجد به ما 2 تا اتاق دادند. مرحوم پدرم
سال 1322 براي نخستين بار اذان را در راديو گفت و همين طور تا 1326 كه
برنامه‌ي سحري را به صورت زنده اجرا مي‌كرد.
او در سال 1329 سكته كرد و من قبول كردم جاي او اذان
بگويم تا الآن كه با اين سن و سال هنوز مشغولم و افتخار دارم كه با گفتن آن يك
اذان، براي اسلام ومملكتم كاري كرده‌ام. ما كه نه ثروت داريم و نه مكنت و همين
يك اذان برايمان بهترين خير است.
هر روز تلفن مي‌زنند و مي‌گويند كه اين اذان خيلي زيبا
گفته شده است، مي‌دانيد چرا؟ من جوابتان را مي‌دهم براي اين كه باطن - اشاره به
قلب- خوشگل است، براي اين كه اين اذان را با دهن روزه پر كردم تا قربه الي الله
باشد. اين يك كار مادي نبود بلكه معنوي بود نتيجه‌اش را هم مي‌بينيد. واعظ
تهراني درجايي گفته بود اذان همه قبول باشد اذان است اما اين اذان موذن‌زاده
آدم را وادار مي‌كند كه به مسجد بيايد.
البته اين اذان گفتن در خانواده‌ي ما موروثي است. 150
سال است كه خانواده‌ي ما اذان مي‌گويند. حتي زماني كه در اردبيل آن موقع‌ها
شناسنامه مي‌دادند به تناسب شغل و حرفه نام خانوادگي انتخاب مي‌كردند. به
بابايم هم گفته بودند تو چيكاره‌اي؟ گفته بود موذن. گفته بودند نام خانوادگي
شما موذن است.
زماني كه سال 1329 پدرم فوت كرد و من جاي او رفتم.
گوينده‌ها مي‌گفتند اذان، اذاني كه به وسيله استاد موذن، ” زاده اردبيلي” گفته
شده است. لذا اين “زاده اردبيلي” از آن موقع به اسم ما اضافه شد. يك روزي هم
تصميم گرفتم تا يك اذان يادگاري را بگويم. در استوديوي 6 صدا و سيما هر
گوشه‌اي انداختم نشد تا اينكه آن را در روح‌الارواح آواز بيات ترك به اين شكل
كه بيش از 50 سال پخش مي‌شود گفتم. ما ايراني هستيم و اذان ما بايد برخاسته از
خودمان باشد. الان اذان خوان‌هايي هستند كه تقليد مي‌كنند از عربستان و اين
پسنديده نيست و خود ما بايد ابتكار به خرج دهيم. الآن 50 سال است كه كسي
نتوانسته روي اين اذان من اذان بگويد حتي برادرم سليم كه آن صداي گيرا و زيبا
را دارد و اين خواست خداست. همان خدايي كه مي‌گويد اگر با من يك‌صدايي كنيد،
محبت شما را به قلوب همه مي‌اندازم. البته 20 سال پيش مي‌خواستم يك اذان ديگر
به مدت 15 دقيقه كه در وسط آن دعا است را پر كنم اما نگذاشتند و گفتند كه اذان
6 دقيقه بيشتر نمي‌شود. ولي در كل مي‌خواهم بگويم در هر كاري كه خدا و اخلاص
در نظر گرفته شود آن كار جواب مثبتي خواهد داشت.»
مؤذن زاده‌ی اردبيلی و
اذانی موسيقايی
نغمه‌های اذان رحيم مؤذن زاده اردبيلی در دل مؤمنين و حتی غير متدينين خوش
نشسته و صدایش در روح و جان ايرانيان خانه دارد. بخش مهمی از علت اين همه
تأثيرگذاری و نفوذ اذان او را بايد در موسيقی ايرانی جست‌وجو کرد. پيش از
هر چيز بايد گفت که دامنه تأثير موسيقی ايرانی بسی فراتر از سرزمين ايران بوده
است و به اين معنا در ميان اعراب نيز هنگام قرائت قرآن و حتی آوازها، اعراب نيز
ناگزير متوسل به همان پرده‌ها و گوشه‌های موسيقی ايرانی شده‌اند. دامنه موسيقی
ايرانی با فزون از سيصد گوشه، در بسياری از نغمه‌های موسيقایی اعراب نيز اثر
گذاشته است، تا حدی که گوشه‌هايی مانند راست، حسينی در موسيقی اعراب نيز جايگاه
خود را دارد.
صاحب‌نظران و استادان موسيقی متذکر شده‌اند که هر گوشه‌ای در موسيقی ايرانی
حالت و پيام خاصی دارد و حس ويژه‌ای را به شنونده آن القاء می‌کند. مؤذن
زاده‌ی اردبيلی اذان مشهورش را در گوشه‌ی روح الارواح آواز بيات ترک (زند)
خوانده است. گوشه روح الارواح گوشه‌ای است که مخصوص حالات روحانی و لحظات
متعالی صحبت و گفت‌وگو با معشوق و محبوب است.
روح الاروح و نفوذ آن در نغمات مذهبی
واژه روح در موسيقی قديمی ايران، در مواردی مانند روح راح يا راه روح از الحان
دوره ساسانی به چشم می‌خورد. ترکيب اضافی روح الارواح از قرن يازدهم در موسيقی
ايران مشهود است. خواندن اذان در این گوشه در بين مسلمانان رايج بوده است و اعم
از منبری‌ها، روضه‌خوانان، نوحه‌خوانان و همچنين مؤذنين با اين گوشه آشنا
بوده‌اند، از جمله اهل موسيقی، اقبال السطان يا جناب دماوندی و مانند اين‌ها
هستند که با کاربرد آن آشنا بوده‌اند و جناب دماوندی نيز صفحه‌ای دارد به نام
«اذان در روح الارواح».
اين گوشه حالتی از طمأنینه و آرامش را به شنونده القاء می‌کند مناسب با هنگام
شنيدن اذان که شنونده آماده اقامه نماز است. با توجه به اين نکات، مؤذن زاده
اردبيلی قطعاً با آگاهی کامل اين پرده را برای خواندن اذان انتخاب کرده است و
کلمات، عبارات و شهادت‌های مندرج در اذان مناسبتی تام و تمام با پرده‌ای دارند
که اذان در آن اجرا می‌شود.
در حال حاضر از جمله اذان‌هايی که صدای جمهوری اسلامی پخش می‌کند، اذان‌های
ديگر هم هست که در دستگاه سه‌گاه است و اذان‌هايی در شوشتری نيز گفته شده‌اند.
با اين حال با توجه به فضا و حال و هوای خاصی که بيات ترک (زند) و به خصوص
گوشه روح الارواح دارد، به نظر می‌رسد اين گوشه برای اذان است و به سايقه
همين خصلت است که اين اذان اين اندازه در روح و روان مردم اثر دارد و ناخودآگاه
ضماير آن‌ها را مسخر کرده است.
همچنين در مورد اذان ديگر به مدت 15 دقيقه که آقای
مؤذن زاده قرائت کرده‌اند در وسط آن دعا است فرزند ارشد مؤذن زاده گفته اند پس
از هر بند از اذان، آقای مؤذن زاده، ادعيه و عباراتی را به حالت زمزمه قرائت
می‌کند. اما به خاطر محدوديت زمانی پخش اذان در صدا و سيما، اذان ايشان بدون آن
ادعيه و عبارات تنهابا همان بند مربوط به شهادت بر ولايت امام علی پخش می‌شود.
با اين حال سليم مؤذن زاده، برادر ديگر رحيم مؤذن زاده، که از مؤذنين و مداحان
به نام است، همين اذان را با عبارات و ادعيه ياد شده در آواز بيات ترک هنوز هم
اجرا می‌کند.
منبع:
خبرگزاري دانشجويان ايران - ايسنا با
اضافاتی از بی بی سی فارسی
اذان مؤذن زاده‌ی اردبيلی ( MP3 Format )
اذان مؤذن زاده‌ی اردبيلی ( Real Audio Format )
