يا ايتها النفس المطمئنة ارجعى الى ربك راضية مرضية (1)

آرامش اكسير نجات و هماى سعادت حيات انسان است كه درخواسته‏هاى اولياء الهى جلوه خاص يافته است. در زيارت «امين الله‏» كه در شمار زيارتهاى معتبره است، چنين مى‏خوانيم: اللهم فاجعل نفسى مطمئنة بقدرك راضية بقضائك (2) : بارالها جانم را به تقديرت آرامش بخش و به حكم و قضايت مرا خشنود گردان. حضرت ابراهيم(ع) كه خود در اوج بندگى و آرامش قرار دارد، در خصوص چگونگى احياء مردگان، اطمينان و دل آرامى جان را خواستار است و در پاسخ خداوند كه مى‏فرمايد: «اولم تؤمن‏». آيا ايمان نياورده‏اى؟ اظهار مى‏دارد: «بلى ولكن ليطمئن قلبى‏» (3) «ايمان دارم و لكن دوستدار آن هستم كه قلب من به آن آرامش يابد.»

حادثه كربلا پايگاه نفوس مطمئنه‏اى است كه آرامش و اطمينان را تجلى داده و جلوه‏هاى زيباى آن مشعلى از معرفت فراراه برافروخته است. چنانكه در روايات تفسيرى سوره فجر «نفس مطمئنه‏» را بر امام حسين(ع) تطبيق كرده و يادآور شده است: اقراوا سورة الفجر فى فرائضكم و نوافلكم فانها سورة الحسين ابن على عليهما السلام: سوره والفجر را در نمازهاى واجب و مستحب خود بخوانيد كه سوره فجر، سوره حسين ابن على عليهما السلام است. (4) عاشقان و دوستداران نهضت‏حسينى با شناخت موجبات اين اطمينان مى‏توانند انگيزه‏ها را در خويش تقويت نموده و خود را هر چه بيشتر به ساحل اين «اقيانوس آرام‏» نزديك‏تر سازند بويژه آنكه پوينده اين راه خود را با الگوهاى عملى و اسوه‏هاى قرآنى مواجه مى‏بيند كه مى‏تواند عزم او را دو چندان كند براى شناخت اين انگيزه‏ها و عوامل مناسب است كه علل اضطراب آفرين راء;ء دريافت و سپس تجسم عينى و عملى آرامش را در نهضت كربلا مورد مطالعه قرار داد كه در اين زمينه مى‏توان به چند عامل اشاره نمود.

هراس از مرگ; يكى از عوامل نگرانى انسان و دغدغه خاطر او مساله مرگ است و گاه در برخورد با عوامل مرگ آفرين آن چنان تعادل خويش را از دست مى‏دهد كه قدرت تفكر و انديشه صحيح از او سلب مى‏شود اما شهيدان كربلا بر اين نگرانى پيروز شدند و خود با آرامش خاطر به استقبال مرگ شتافتند

نشان مرد مؤمن با تو گويم
كه چون مرگش رسد خندان بميرد

كه موارد ذيل نمونه‏هايى از آن مى‏باشد: امام جواد(ع) حالات سيدالشهداء را از امام زين‏العابدين(ع) اين چنين بيان مى‏دارد كه: چون كارزار به سختى انجاميد به امام حسين نگاه كردند ديدند كه برخلاف آنان مشاهده مى‏شود «لانهم كلما اشتد الامر تغيرت الوانهم، وارتعدت فرائضهم و وجلت قلوبهم وكان الحسين(ع) و بعض من معه من خصائصه تشرق الوانهم وتهدئ جوارحهم وتسكن نفوسهم‏»: زيرا به هر مقدار كه كار جنگ سخت‏تر مى‏شد، رنگهاى آنان تغيير مى‏يافت و اعضاى بدنشان مضطرب و دلهاشان ترسان مى‏شد اما بر عكس آنها امام حسين(ع) و بعضى از اصحاب آن حضرت رنگ صورتشان درخشان و اعضايشان آرام و دلهاشان اطمينان مى‏يافت. در اين زمان بود كه به يكديگر مى‏گفتند: «انظروا لايبالى بالموت‏» (5) نگاه كنيد; از مرگ باك و هراسى به دل نداريد. در يكى از اشعار منسوب به سيدالشهداء آمده است كه فرمود:

و ان يكن الابدان للموت انشئت فقتل امرئ بالسيف فى الله افضل (6)

يعنى: اگر بدنها براى مردن آفريده شده‏اند پس چه بهتر كه مرد در راه خدا كشته شود و فرمود: «الموت خير من ركوب العار» (7) : مرگ بهتر است از اينكه فرد به ذلت گرفتار شود و كمال شوق خويش را به مرگ بسان اشتياق يعقوب به گمشده خويش حضرت يوسف قلمداد مى‏كند و مى‏فرمايد: «و ما اولهنى الى اسلافى اشتياق يعقوب بيوسف‏» (8) و مردن را براى خويش مايه سعادت و نيكبختى مى‏بيند و اعلام مى‏دارد كه «لا ارى الموت الا سعادة‏» (9) و اين شوق را حضرت در موقع خداحافظى با هر يك از يارانش اظهار مى‏كرد به هنگامى كه آنان بر حضرتش سلام مى‏دادند حضرت مى‏فرمود: و عليك السلام ونحن خلفك‏بر تو سلام باد و ما پس از تو خواهيم آمد. (10) سپس حضرت اين آيه شريفه را قرائت مى‏نمودند كه «... فمنهم من قضى نحبه ومنهم من ينتظر ...» كسانى جام مرگ را نوشيدند و كسانى ديگر به انتظار رسيدن آن مى‏باشند. (11) چنانكه در آغاز رويارويى با حر نيز فرمود: «افبالموت تخوفنى‏» آيا مرا از مرگ مى‏ترسانى؟

سامضي و ما بالموت عار على الفتى اذا ما نوى حقا وجاهد مسلما (12)

راه خويش را ادامه مى‏دهم و مرگ بر جوانمرد ننگ نيست در صورتى كه نيت او حق باشد و در حالى كه مسلمان است، جهاد كند.

در حالات آن بزرگوار پس از شهادت عزيزانش مى‏خوانيم: «ما رايت مكثورا قط قد قتل ولده واهل بيته وصحبه اربط جاشا ولاامضى جنانا منه‏» (13) : فردى را نديدم كه فرزند و اهل‏بيت و يارانش كشته شده باشند اما همانند حسين(ع) از قوت قلب و آرامش روح برخوردار باشد.

اهل بيت آن بزرگوار نيز برخوردار از روحيه اطمينان و نهراسيدن از مرگ بودند. مرحوم سيد ابن طاووس مى‏نويسد: امام حسين(ع) در مسير خويش به كربلا به منزل «ثعلبيه‏» رسيد مقدارى خوابيدند به هنگام بيدارى خوابى را نقل كردند كه: خبر از مردن خود و يارانش مى‏داد. حضرت على اكبر عرض كرد: «افلسنا على الحق؟» آيا ما بر حق نيستيم؟ حضرت فرمود: بلى بر حق هستيم; سوگند به خدايى كه بازگشت‏بندگان بسوى اوست، على اكبر گفت: «اذن لانبالى بالموت‏» (14) در اين هنگام باك و هراسى از مرگ نداريم. در شب عاشورا تكرار اين حماسه را درباره حضرت قاسم مشاهده مى‏كنيم; اصحاب در خيمه نشسته‏اند. تصميم نهايى بايد اعلام شود، سيدالشهداء خبر از شهادت همه يارانش مى‏دهد اما قاسم نگران است كه نكند توفيق شهادت را نيابد از حضرت درباره خويش سؤال مى‏كند امام حسين مى‏فرمايد: «كيف الموت عندك‏»: مرگ در نزد تو چگونه است؟ قاسم مى‏گويد: «احلى من العسل‏» (15) از عسل شيرين‏تر است و به همين جهت‏بود كه روز عاشورا با اصرار از عموى بزرگوارش اجازه گرفت و راهى ميدان مبارزه شد و برگ زرين ديگرى را بر كتاب شهادت افزون ساخت.

بر فرس تندرو هر كه تو را ديد گفت
برگ گل سرخ را باد كجا مى‏برد

و همين شكوه و عظمت را در سخنان اباالفضل(ع) مى‏بينيم زمانى كه ابى عبد الله عليه السلام در جمع اصحاب خويش سخنرانى نمود و آنان را دستور به ترك ديار كربلا داد، اولين فردى كه سخن آغاز كرد و آمادگى خويش را جهت مردن اعلام داشت آن بزرگوار بود كه فرمود: آيا براى اين برويم كه بعد از تو زندگى كنيم خدا آن روز را نياورد. (16) و در همين جمع الهى بود كه ديگر اصحاب امام حسين(ع) لب به سخن گشودند و حماسه دل‏انگيز و شنيدنى را در تاريخ جاودانه كردند. «مسلم بن‏عوسجه‏» اظهار داشت: به خدا سوگند كه من در مقام يارى تو به مرتبه‏اى مى‏باشم كه اگر بدانم كشته مى‏شوم و آنگاه مرا زنده كنند و بكشند و بسوزانند و خاكستر مرا بر باد دهند و اين مرگ و حيات تا هفتاد مرتبه تكرار شود، هرگز از تو جدا نخواهم شد تا آنگاه كه در حضورت مرگ را ملاقات كنم و به دنبال او زهير ابن قين برخاست و فت‏بخدا سوگند كه من دوست دارم هزار مرتبه كشته شوم آنگاه زنده گردم و سپس كشته شوم اما در عوض جان تو و جوانان از خاندانت محفوظ بماند. (17)

حال بايد ديد علت و فلسفه اين آرامش و نهراسيدن از مرگ چيست و چه عاملى اين اطمينان خاطر را فراهم ساخته است كه با توجه به كلمات سيدالشهداء و يارانش مى‏توان به سه عامل اشاره كرد:

سيد الشهداء عليه السلام در سخنانى كه براى ياران در لحظات حساس مبارزه ايراد كرد فرمود پايدارى كنيد بدانيد كه مرگ براى شما جز پلى براى رهايى از سختى‏ها نيست. پس از آن راهى بهشت‏هاى وسيع الهى و نعمتهاى جاودانه او خواهيد شد. كداميك از شما خوش ندارد كه از زندان به سوى قصر منتقل شود و اين در حالى است كه مرگ براى دشمنان شما انتقال از قصر است‏به زندان و عذاب الهى. (18)

در يكى از روايات از امام صادق(ع) سؤال مى‏شود كه چگونه اصحاب امام حسين به سوى مرگ مى‏شتافتند؟ فقال: انهم لهم الغطاء حتى راوا منازلهم من الجنة فكان الرجل منهم يقدم على القتل ليبادر الى حوراء يعانقها و الى مكانه من الجنة. فرمود: براى آنان پرده‏ها كنار رفت تا اين كه مقامات خويش را در بهشت مشاهده كردند اين چنين بود كه مردى از آنان به كشته شدن روى مى‏آورد تا اين كه به حورالعين و جايگاه خويش در بهشت‏برسد. (19) البته اين يقين مرتبه والايى است كه براى هر فرد رسيدن به آن ميسر نيست اما آنچه از قرآن كريم و آثار اهل‏بيت عليهم السلام مى‏توان استفاده كرد اينكه دو عامل زير نقش عمده در رسيدن به آن دارد:

الف - دعا در جهت‏به دست آوردن يقين: چنانكه دردعاى ابى حمزه ثمالى از امام زين‏العابدين(ع) مى‏خوانيم: اللهم انى اسئلك ايمانا تباشر به قلبى ويقينا حتى اعلم انه لن يصيبنى الا ما كتبت لى: پروردگارا از تو درخواست مى‏كنم ايمانى كه هميشه در قلبم برقرار باشد و يقينى تا بدانم كه به من جز آنچه قلم تقدير تو نگاشته، نخواهد رسيد و در فقره ديگر اظهار مى‏دارد: «اللهم صل على محمد و آل وارزقنى اليقين وحسن الظن بك‏» (20) خدايا; بر محمد و آل محمد درود فرست و به من يقين و گمان نيك به خودت را عطا كن.

ب - عبادت و عمل شايسته: چنانكه قرآن كريم مى‏فرمايد: واعبد ربك حتى ياتيك اليقين (21) بندگى پروردگارت كن تا آن هنگام كه به تو يقين برسد.

در كلام فرزند بزرگوار امام حسين(ع) گذشت كه فرمود: چون بر حق هستيم ترسى از مرگ نداريم.

دومين عامل اضطراب خود باختگى در مقابل حوادث است. روحهاى ضعيف خيلى زود در مقابل مشكلات شكسته مى‏شوند و گاه عقده‏هاى فرو خورده و فشارهاى روحى موجب سكته‏هاى مرگ‏آور مى‏شود و در بعضى از موارد راه خارج شدن از بن‏بست مشكلات را در انتحار و خودكشى مى‏بيند برعكس، انسان كامل و برخوردار از تربيت صحيح موجهاى سنگين حوادث در صلابت روح موج شكن او آرام مى‏گيرد و طوفان رنجها در آغوش استواريش به تسليم مى‏نشيند و مصداق اين حديث‏شريف است كه مى‏فرمايد: الحر حر على جيمع احواله ان نابته نائبة صبر لها و ان تداكت عليه المصائب لم تكسره، (22) آزاد در همه حال آزاده است اگر مصيبتى به او برسد صبر مى‏كند و اگر سختيها به او هجوم آورد از پاى در نمى‏آيد. متانت و آرامش در مقابل بلكه از نشانه‏هاى مؤمن به شمار آماده است كه با تعبير «وقورا عند الهزاهز» (23) از آن ياد شده است.

در بلا هم مى‏چشم لذات او
مات اويم مات اويم مات او

كربلا نمايش قدرت روح در كوران حوادث و نشانه آرامش در طوفان است آنها بدون اينكه مصائب آنان را در هم شكند همواره رضايت و تسليم خود را در مقابل فرمان الهى اظهار مى‏داشتند كه نمونه كامل آن را - در فرمايش امام حسين(ع) - مى‏بينيم كه فرموده است: «رضى الله رضانا اهل البيت نصبر على بلائه ويوفينا اجور الصابرين‏» (24) : آنچه مايه خشنودى خداوند باشد ما از آن خشنود هستيم بر بلاى او صبر مى‏كنيم و خداوند ما را اجر صابران خواهد داد. و به پيروى از همين مكتب و مرام بود كه زينب كبرى (سلام الله عليها) در جواب عبيدالله زياد كه به طعنه گفت: نظرت درباره آنچه خدا با برادر و خاندانت انجام داد چيست؟ فرمود: «ما رايت الا جميلا»: جز زيبايى و جمال چيزى مشاهده ننمودم (25) و در مجلس يزيد با آن همه شقاوت و سنگدلى كه از يزيد نسبت‏به ابى‏عبدالله مشاهده نمود، صبر و پايدارى خويش را با سپاس الهى اعلام كرد و فرمود: «الحمدلله الذى ختم لاولنا بالسعادة ولآخرنا بالشهادة والرحمة‏» سپاس خداى را كه آغاز كارمان را سعادتمند ساخت و عاقبت زندگيمان را با شهادت و رحمتش پايان داد. (26)

و اين همان درسى است كه خانواده‏هاى معظم شهداء در مقاطع مختلف انقلاب بويژه جنگ تحميلى به خوبى آموختند و قلب و دل خود را با يادآورى صبر و پايدارى سيدالشهداء و خاندان او تسلى بخشيدند.

عامل سوم اضطراب غفلت از ياد خداست. فردى كه همواره قدرت ربانى و الهى را يار و مددكار خويش مى‏بيند، هيچگاه خود را تنها نمى‏بيند. همواره روزنه‏هاى اميد قلب و دلش را روشن نموده است‏به او پناه مى‏برد و او را پناهگاه درماندگى‏هاى خويش مى‏بيند. قرآن كريم حالت مشركين و حيرت آنان را به صورت زيبايى ترسيم مى‏كند و مى‏فرمايد: خداوند مثلى زده آيا شخصى كه اربابان متعدد و مخالف يكديگر دارد، همانند آن شخصى است كه تسليم يك نفر است و آيا اين دو مساوى هستند. سپاس براى خداست; ليكن بيشتر مردم آن را نمى‏دانند. (27) و بدين جهت آرامش را در سايه ياد خدا يادآور مى‏شود تا انسانها با تكيه بر او كمال خويش را باز يابند و مى‏فرمايد «الا بذكر الله تطمئن القلوب‏» (28) دل آرام گيرد به ياد خدا. امام حسين همواره محو جمال دوست‏بوده است هنوز سرزمين عرفات زمزمه‏هاى روح نوازش را از ياد نبرده است. بشر و بشير پسران غالب اسدى مى‏گويند: عصر روز عرفه در عرفات در خدمت آن حضرت بوديم. پس از خيمه خود بيرون آمد با نهايت‏خضوع و وقار و طمانينه در حالى كه گروهى از اهل بيت و فرزندان و شيعيان آن بزرگوار به همراهش بودند; پس در جانب چپ كوه ايستاد و روى مبارك را به سوى كعبه گردانيد و دستها را برابر صورت داشت; مانند فقيرى كه طعام را خواستار باشد و دعاى عرفه را خواند در اثناء دعا ديدگان و سر خويش را متوجه آسمان ساخت و از ديده‏هاى مباركش اشك مى‏ريخت و اين چنين حضرت دعا را به پايان برد تا آنگاه كه آفتاب غروب كرد و روانه مشعرالحرام شد. (29)

نهضت كربلا ياد خدا را در متعالى‏ترين مراتب خود متجلى ساخته است. شبانگاه عاشورا پس از اينكه دشمن تصميم به جنگ گرفت، به برادرش عباس مى‏فرمايد اگر مى‏توانى جنگ را تا فردا تاخير انداز «لعلنا نصلى لربنا الليلة وندعوه ونستغفره فهو يعلم انى كنت قد احب الصلاة له و تلاوة كتابه و كثرة الدعاء والاستغفار»: (30) تا براى پروردگارمان نماز بگزاريم و دعا و استغفار نماييم و خدا مى‏داند كه من نماز و تلاوت قرآن و زيادى دعا و استغفار را دوست مى‏دارم و در صبح عاشورا و آغاز جنگ با دعا بسوى خدا نهايت توكل و اعتماد خويش را به خداى متعال يادآور مى‏شود و مى‏فرمايد: «اللهم انت ثقتى فى كل امر ورجائى فى كل شدة‏» (31) : بارخدايا تو در همه كارها تكيه‏گاه من هستى و اميدم در همه سختيها به توست. و در ظهر عاشورا با انجام آخرين نماز قيامتى از عظمت و جلال و شكوه را فراراه همه حماسه‏سازان تاريخ قرار مى‏دهد كه بدانيد; مى‏توان در كوران حوادث و ناملايمات نيز به آرامش رسيد و با ياد خدا به ساحل جاودانگى رهنمون گشت و از آنجا به سوى بى‏نهايت‏ها پرواز كرد.

والسلام